Powszechną tendencją w świecie jest dążenie do wyposażenia dzieci w umiejętność czytania i pisania, gdyż opanowanie tych czynności stymuluje rozwój umysłowy. Z obserwacji pedagogicznych wynika, iż w ostatnich latach przybywa dzieci, u których stwierdza się specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu. CHARAKTERYSTYKA I WARUNKI
REALIZACJI PROGRAMU
Program zajęć dla uczniów klas I-III gimnazjum mających trudności w czytaniu i pisaniu został dostosowany do potrzeb Gimnazjum nr 2 im. Jana Pawła II w Kętrzynie. Będzie realizowany podczas dodatkowych zajęć dydaktyczno-wyrównawczych w cyklu 3 lat edukacyjnych. Na realizację zaplanowano 1 godzinę lekcyjną tygodniowo. W zajęciach będą uczestniczyć uczniowie, którzy posiadają orzeczenie z poradni pedagogiczno-psychologicznej. Program jest przeznaczony do pracy z uczniami, którzy mają specyficznie potrzeby edukacyjne. Jego celem jest niwelowanie trudności i niepowodzeń szkolnych dziecka poprzez usprawnianie:
- zaburzonych funkcji percepcyjno-motorycznych
- zaburzeń pamięci(wzrokowej, słuchowej i ruchowej)
- zaburzeń lateralizacji oraz orientacji w schemacie sytuacji stresowych
Celem nadrzędnym podejmowanych działań edukacyjno-wyrównawczych jest otoczenie opieką uczniów z zaburzeniami wyżej wymienionych funkcji i udzielenie im stosownej pomocy; przede wszystkim zaś dbanie o całościowy rozwój ucznia oraz eliminowanie sytuacji stresowych.
Zorganizowaniu w szkole kompleksowej opieki nad uczniami z dysleksją rozwojową sprzyjają obowiązujące akty prawne regulujące działalność placówek oświatowych w zakresie opieki psychologiczno-pedagogicznej. Jest to:
Ustawa o systemie oświaty z 7. września 1991 r. Z późniejszymi zmianami, Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 21. marca 2001r. W sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowanie uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzenie egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych z późniejszymi zmianami oraz Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 7. stycznia 2003r. W sprawie zasad udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach i szkołach.Cele i założenia programu Celem nadrzędnym terapii pedagogicznej jest stworzenie możliwości wszechstronnego rozwoju umysłowego, psychicznego i społecznego dzieciom z utrudnieniami rozwojowymi, rozwoju na miarę ich możliwości.
Terapia dzieci ryzyka dysleksji zmierzać będzie do:
- usprawniania zaburzonych procesów psychomotorycznych istotnych opanowywaniu umiejętności czytania i pisania,
- ćwiczenia sprawności czytania i pisania,
- oddziaływania psychoterapeutycznego ogólnie uspokajającego, a równocześnie
- aktywizującego dziecko do nauki.
Cele operacyjne Uczeń potrafi:
- dzielić wyrazy na sylaby, wyróżniać samogłoski i spółgłoski,
- tworzyć wyrazy rozpoczynające się od danej sylaby
- czytać cicho ze zrozumieniem proste zdania,
- czytać głośno proste zdania,
- pisać z pamięci i ze słuchu proste teksty z uwzględnieniem zasad ortograficznych,
- prawidłowo przepisywać tekst,
- uczestniczyć w rozmowie i dyskusji na określony temat,
- nadawać tytuł obrazkom,
- samodzielnie układać krótką wypowiedź na określony temat,
- omawiać treść obrazka,
- porównywać obrazki i wyszukiwać elementy podobne i różniące je,
- złożyć obrazek z kilku elementów i ułożyć podpis z rozsypanki sylabowej i literowej,
Metody i formy pracy
Dobór form i metod pracy uzależnia się przede wszystkim dostosowaniem ich do aktualnych dyspozycji ucznia, rodzaju, stopnia i rozległości zaburzeń oraz zaawansowania w czytaniu i pisaniu. W pracy z dzieckiem ryzyka dysleksji najbardziej skuteczne jest uczenie polisensoryczne. Należy maksymalnie wykorzystać te zmysły, które funkcjonują prawidłowo z jednoczesnym ćwiczeniem tych słabych.
Ponadto zajęcia muszą być różnorodne, aby uczeń miał okazję odpocząć od typowych obowiązków szkolnych, a znalazł dziedzinę, w której “poczuje smak sukcesu”. Tak więc obok metod tradycyjnych, opartych na pracy z tekstem, obrazkiem, historyjką obrazkowa pojawią się elementy kinezjologii edukacyjnej oraz czytanie metodą “ślizgania” według prof. B. Rocławskiego. Wykorzystywane zostaną również rebusy, krzyżówki i zagadki. Metody odtwórcze będą przeplatane metodami twórczymi, które pobudzają inicjatywę dzieci.
Nie zabraknie także oddziaływań psychoterapeutycznych na dziecko. Pomogą one zmienić stosunek dziecka do samego siebie, swoich możliwości i otoczenia. Zagadnienie to będzie realizowane poprzez ćwiczenia odprężające, zabawy relaksujące, zabawy ruchowe, bajki terapeutyczne oraz przez ćwiczenia oparte o karty kreatywne “Żywioły” proponowane przez J. Bonar i K. Szmidt’a.
Podstawowa formą pracy podczas zajęć terapeutycznych będzie praca indywidualna.
Proponowana zostanie również praca w formie zespołowej i grupowej.
Zasady prowadzenia zajęć Terapia pedagogiczna jako działalność dydaktyczna i wychowawcza wymaga sformułowania zasad postępowania, którymi powinien kierować się nauczyciel terapeuta, aby zrealizować założone cele. W pracy z dziećmi ryzyka dysleksji uwzględniać będę następujące zasady terapii pedagogicznej /według i. Czajkowskiej, K. Herdy/:
- zasada indywidualizacji środków i metod oddziaływania korekcyjnego,
- zasada powolnego stopniowania trudności w nauce czytania i pisania, uwzględniającego złożoność tych czynności i możliwości percepcyjne dziecka,
- zasada korekcji zaburzeń: ćwiczenie przede wszystkim funkcji najgłębiej zaburzonych i najsłabiej opanowanych umiejętności,
- zasada kompensacji zaburzeń: łączenie ćwiczeń funkcji zaburzonych z ćwiczeniami funkcji niezaburzonych w celu tworzenia właściwych mechanizmów kompensacyjnych,
- zasada systematyczności,
zasada ciągłości oddziaływania psychoterapeutycznego.
Tematyka zajęć 1. Doskonalenie sprawności grafomotorycznej – korygowanie nieprawidłowych nawyków ruchowych występujących w czasie pisania:
o wyrabianie nawyków poprawnego ułożenia ręki i palców podczas rysowania i pisania,
o rysowanie po śladzie,
o kreślenie liter w ograniczonym polu,
o obrysowywanie szablonów,
o łączenie wyznaczonych punktów linia ciągłą,
o wykonywanie dyktand graficznych,
o kopiowanie rysunków przez kalkę techniczną,
o modelowanie w plastelinie,
o tworzenie składanek papierowych,
o malowanie pędzlem, palcami, dłońmi,
o wykonywanie ćwiczeń według H. Tymichowej,
o kreskowanie – wypełnianie konturów kolorem,
o zamalowywanie kredkami małych przestrzeni,
o ćwiczenia sprawnych ruchów palców i rozluźniające napięcie mięśniowe np. naśladowanie pisania na maszynie.
2. Usprawnianie percepcji wzrokowej
o układanie obrazków z części,
o wyszukiwanie podobieństw i różnic między obrazkami,
o identyfikowanie liter, wiązanie ich z odpowiednimi głoskami,
o wyszukiwanie i dobieranie par jednakowych liter /domina litrowe, rozsypanki literowe/
o tworzenie wyrazów rozpoczynających się na n – u – m, d – b – p, p – g,
o wyodrębnianie w wyrazach liter podobnie brzmiących,
o zgadywanie wyrazów przez eliminowanie zbędnych liter i sylab,
o wyodrębnianie wyrazów krótszych w dłuższych,
o dobieranie wyrazów tak, aby każdy różnił się tylko 1 literą np. kot – kos, nos – noc
o tworzenie wyrazów rozpoczynających się tą samą sylabą,
o tworzenie krótkiego tekstu z rozsypanki wyrazowej
3. Ćwiczenia percepcji słuchowej
o ćwiczenia w poprawnym wymawianiu głosek i wiązaniu ich z odpowiednimi literami,
o budowanie wyrazów z sylab,
o lokalizacja głosek i liter w nagłosie, śródgłosie i wygłosie wyrazów,
o ćwiczenia usprawniające syntezę słuchową,
o wyodrębnianie zdań i wyrazów w wypowiedziach,
o różnicowanie wyrazów podobnie brzmiących,
o wymyślanie rymujących się wyrazów,
o uzupełnianie zdań i wyrazów / brakujące litery i wyrazy/.
4. Usprawnianie techniki czytania i rozumienia tekstów
o Próby czytania metoda ślizgania się z głoski na głoskę tekstów adekwatnych do wieku i możliwości dzieci, czytanie indywidualne, sylabowe i całościowe
o Czytanie głośne i ciche z jednoczesnym rozumieniem treści
o Ćwiczenia w zakresie tempa i płynności czytania,
o Opowiadanie przeczytanych tekstów ukierunkowane pytaniami,
o Czytanie wyrazów i eliminowanie z nich niezbędnych liter,
o Próby samodzielnego opowiadania tekstów,
o Czytanie tekstów i próba oceny w kategoriach : prawda – fałsz,
o Sztafeta sylabowa.
5. Utrwalanie znajomości zasad pisowni
o Ćwiczenia ortograficzne utrwalające poznane zasady,
o Założenie słownika wyrazów trudnych
o Stosowanie różnych rodzajów pisania: przepisywanie, pisanie z pamięci, pisanie ze słuchu,
o Stosowanie słownika ortograficznego,
o Stosowanie domina ortograficznego,
o dobieranie zdań do obrazków / poprawna pisownia wyrazów/,
o kształtowanie świadomości ortograficznej.
Oceniane Na zajęciach terapii przewiduje się ocenę opisową przekazywaną uczniom i rodzicom. Oceniając ucznia należy zwrócić uwagę na przejawy jego motywacji, aktywności i włożonego wysiłku w wykonanie określonego zadania. Ważne jest również dostrzeżenie każdego, nawet najmniejszego sukcesu dziecka. Działania te przyczynią się do utrzymania pozytywnej motywacji do nauki. Stosowane będą różnego rodzaju wzmocnienia: pochwały, wyróżnienia, które dadzą dziecku poczucie wiary we własne siły.
Na zajęciach obecna będzie również samoocena wytworów pracy własnej uczniów, poziomu ich zaangażowania i jakości pracy podczas zajęć.
Ewaluacja W celu zebrania informacji służących odpowiedzi na pytanie: Czy proponowane zajęcia przyczyniły się do przyrostu wiedzy i umiejętności? przewiduje się dokonanie ewaluacji.
Zastosowana zostanie diagnoza:
- wstępna – badania przesiewowe w kierunku ryzyka dysleksji,
- bieżąca – karty pracy, obserwacje, rozmowy,
- końcowa – badanie kontrolne w kierunku ryzyka dysleksji
Literatura: 1. Bogdanowicz M. “Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie”
2. Czajkowska I.Herda K. “Zajęcia korekcyjno – kompensacyjne w szkole”,
3. Dominik E. “Radzę sobie coraz lepiej”,
4. Gąsowska T., Pietrzak – Stępkowska Z. “Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu”,
5. Grabałowska K., Jastrząb J., Mickiewicz J., Wojak M. “Ćwiczenia w czytaniu i pisaniu. Poradnik metodyczny do terapii dzieci dyslektycznych”
Grażyna Wyszkowska-nauczycielka w Gimnazjum nr 2 im. Jana Pawła II w Kętrzynie